Ενημέρωση ως προς την FDA έγκριση του aducanumab για τη νόσο Alzheimer

Αγαπητοί φίλοι του Νευρολογικού Ινστιτούτου Αθηνών,

Όπως πολλοί από εσάς, έτσι και εμείς, έχουμε ενημερωθεί για την πρόσφατη έγκριση από τον FDA (αντίστοιχος του ΕΟΦ για τις ΗΠΑ) του φαρμάκου aducanumab της Biogen-Eisai για χρήση σε συγκεκριμένους ανθρώπους με αρχόμενη νόσο Alzheimer.

Πρόκειται για σημαντική εξέλιξη στον χώρο, ιδίως όταν δεν έχει υπάρξει έγκριση νέων φαρμάκων τα τελευταία 18 έτη, και την δεχόμαστε με συγκρατημένη αισιοδοξία. Δεδομένων πολλών ερωτημάτων που πρόκειται να υπάρξουν από τους ασθενείς μας και την οικογένειά τους, θεωρούμε σκόπιμο να προσφέρουμε μια γενική ενημέρωση με τα δεδομένα που γνωρίζουμε.

Περιγραφή δράσης φαρμάκου:

Το συγκεκριμένο σκεύασμα είναι αντίσωμα που εγχύεται μηνιαίως στο αίμα και ανήκει σε μια σειρά από φάρμακα που λειτουργούν με το να προσκολλώνται πάνω σε συσσωρεύσεις αμυλοειδούς στον εγκέφαλο, ένα από τα χαρακτηριστικό στοιχεία της νόσου Alzheimer, και εν συνεχεία ο οργανισμός να τις καθαρίζει. Τόσο το aducanumab, όσο και άλλα αντισώματα έναντι του αμυλοειδούς, αυτό το επιτυγχάνουν αποτελεσματικά. Εν τούτοις, τις τελευταίες δύο δεκαετίες όπου έχει εκτιμηθεί η αποτελεσματικότητα αυτών των φαρμάκων, δεν έχει βρεθεί όφελος στις νοητικές ικανότητες των ασθενών, είτε βελτίωση είτε σταθεροποίηση. Σε ορισμένες μελέτες, μάλιστα, έχει βρεθεί ότι υψηλότερα επίπεδα αμυλοειδούς σχετίζονταν και με καλύτερη νοητική ικανότητα, τονίζοντας, μεταξύ άλλων, ότι η νόσος Alzheimer δεν είναι η ίδια για όλους τους ασθενείς, και ότι ο ρόλος και οι μορφές του αμυλοειδούς δεν έχουν ευθύγραμμη σχέση με τη βαρύτητα της νόσου μέσα στον χρόνο.

Μελέτες επί αποτελεσματικότητας και παρενεργειών:

Το aducanumab συγκεκριμένα, αρχικά δεν ικανοποίησε τους πρωταρχικούς στόχους των προοπτικών μελετών σταδίου 3, δηλαδή μελετών όπου κοιτάμε την αποτελεσματικότητα ενός φαρμάκου, όταν χορηγήθηκε σε ασθενείς από μικρή μέχρι σοβαρή βαρύτητα νόσου. Οι ερευνητές της εταιρείας, όμως, εντόπισαν σε αναδρομικές αναλύσεις, δηλαδή αναλύοντας δεδομένα εκ των υστέρων, συγκεκριμένους ασθενείς που ωφελήθηκαν σε ορισμένες νοητικές ικανότητες. Αυτό ώθησε την εταιρεία που το παράγει, και σε συνεννόηση με το FDA, να επιδιώξει περαιτέρω προοπτικές μελέτες εστιάζοντας μόνο σε ασθενείς με τα συγκεκριμένα χαρακτηριστικά. Σε γενικές γραμμές, τα χαρακτηριστικά αυτά απαιτούσαν οι ασθενείς να είναι σε πολύ πρώιμα στάδια της νόσου, με πολύ ήπιες νοητικές διαταραχές, και επιβεβαιωμένη παθολογία νόσου Alzheimer στον εγκέφαλο, την οποία την επιβεβαίωσαν με ειδικές εξετάσεις (βιοδείκτες) που ελέγχουν την ποσότητα του αμυλοειδούς στον εγκέφαλο. Το συγκεκριμένο σημείο είναι σημαντικό για τους ασθενείς μας στην Ελλάδα, όπου εν γένει ο μέσος ασθενής προσέρχεται σε κάποιον ειδικό γύρω στα τέσσερα έτη πιο αργά από τον αντίστοιχο ασθενή των ΗΠΑ και μειώνοντας την πιθανότητα για πρώιμη διάγνωση.

Σε ότι αφορά την καθ’ εαυτή αποτελεσματικότητα των πιο πρόσφατων προοπτικών μελετών του aducanumab που επιδιώχθηκαν για την πρόσφατη έγκριση του φαρμάκου από το FDA, οι δύο μελέτες είχαν διαφορετικά αποτελέσματα. Η μία μελέτη έδειξε ένα όφελος σε λειτουργικότητα της τάξης του 23% για τον πρωταρχικό της στόχο, αλλά η άλλη δεν έδειξε διαφορά από το να μην λαμβάνει ενεργό φάρμακο ένας ασθενής (2% διαφορά). Και οι δύο μελέτες επιβεβαίωσαν ότι το φάρμακο καθαρίζει τις συσσωρεύσεις αμυλοειδούς από τον εγκέφαλο όπως όλα τα φάρμακα της ίδιας κατηγορίας. Επίσης, όπως συμβαίνει και σε άλλα φάρμακα της ίδιας κατηγορίας, περί του 1.3% των ασθενών που έλαβαν θεραπεία είχαν σοβαρές παρενέργειες με οίδημα ή μικρές αιμορραγίες στον εγκέφαλο (ARIA - amyloid-related imaging abnormalities).

Με βάση τα παραπάνω αποτελέσματα, το FDA αρχικά δεν ενέκρινε το φάρμακο το 2020, δηλώνοντας ότι υπήρχαν ανεπαρκή στοιχεία που να επιβεβαιώνουν όφελος στις νοητικές ικανότητες των ασθενών. Εντούτοις, μετά από επιπλέον στοιχεία που προώθησε η εταιρεία προς το FDA και παρατεταμένες συζητήσεις, το φάρμακο εγκρίθηκε αυτήν την εβδομάδα από τον FDA κάτω από ειδικό καθεστώς. Οι λεπτομέρειες αυτού του καθεστώτος παραμένει να συγκεκριμενοποιηθούν περαιτέρω τους επόμενους μήνες, αλλά θεωρούμε δεδομένη την ύπαρξη μελέτης φάσης 4, δηλαδή παρακολούθησης όσων ασθενών το λαμβάνουν για τα επόμενα έτη, ώστε να εκτιμηθεί και στην πράξη κατά πόσο βοηθά στη βελτίωση των συμπτωμάτων και την πορεία της νόσου. Επιπλέον στοιχεία που θα συζητηθούν τους επόμενους μήνες 2 και υπάγονται στην πρακτική του εφαρμογή, σχετίζονται και με το κόστος του φαρμάκου, η οποία απόφαση θα είναι κρίσιμη και για την μετέπειτα διάθεσή του και στην Ελλάδα.

Σύνοψη:

Τα παραπάνω εξηγούν τη συγκρατημένη μας αισιοδοξία τόσο για την αποτελεσματικότητα του φαρμάκου όσο και την πρακτική του εφαρμογή. Είναι σημαντικό, όμως, ότι για ένα σύνδρομο όπως η νόσος Alzheimer να υπάρχει συνεχιζόμενη προσπάθεια να μην αφεθεί τίποτα στην τύχη και πιθανά οφέλη να εντοπίζονται και να εκτιμώνται και στο διηνεκές. Δεν αποκλείεται στους επόμενους μήνες και άλλες εταιρείες να ξανακαταθέσουν αίτηση για έγκριση υπό ειδικό καθεστώς των σκευασμάτων τους ενάντια στο αμυλοειδές τα οποία δεν έλαβαν έγκριση στο παρελθόν. Όπως πάντα, θα παρακολουθούμε τα επιστημονικά ευρήματα από κοντά και θα σας ενημερώνουμε για σημαντικές εξελίξεις.

Κλινικές συστάσεις και ερευνητικές δράσεις του Κέντρου Ύπνου και Μνήμης του ΝΙΑ πάνω στη νόσο Alzheimer:

Από τη μεριά μας στο Νευρολογικό Ινστιτούτο Αθηνών, επιδιώκουμε συνεχώς την άριστη αντιμετώπιση των ασθενών μας για προστασία του εγκεφάλου τους και των νοητικών τους ικανοτήτων. Γνωρίζουμε καλά από πλήθος μελετών ότι παρεμβάσεις όπως η τακτική άσκηση, η προσεγμένη δίαιτα (μεσογειακή διατροφή), και ο καλός ύπνος καθυστερούν την επιδείνωση των νοητικών συμπτωμάτων, και μάλιστα και σε μεγαλύτερο βαθμό από ακόμη και το αναφερόμενο όφελος των παραπάνω σκευασμάτων ενάντια στο αμυλοειδές. Αντιλαμβανόμαστε ότι δεν είναι εύκολο για όλους να αλλάξουν τον τρόπο ζωής τους για να συμπεριλάβουν τα παραπάνω, αλλά είναι υπάρχουσες αποδεδειγμένες παρεμβάσεις που μπορούμε να επιδιώξουμε άμεσα με μεγάλη αποτελεσματικότητα. Στις παρεμβάσεις αυτές, δεν λησμονούμε να παρέχουμε φαρμακοθεραπεία για υπάρχοντα συμπτώματα σε όσους τη χρειάζονται. Σε αυτό το πλαίσιο, ιδιαίτερα σημαντική είναι και η επιδίωξη επιθετικής αντιμετώπισης αγγειακών παραγόντων κινδύνου όπως είναι η υπέρταση, η υψηλή χοληστερίνη, ο διαβήτης, το κάπνισμα, και η υπνική άπνοια, τα οποία τα επιδιώκουμε και σε συνεννόηση με τους παθολόγους, καρδιολόγους, ενδοκρινολόγους, και γενικούς ιατρούς των ασθενών μας. Στα παραπάνω, η ενίσχυση της κοινωνικής υποστήριξης των ασθενών μας και των φροντιστών τους ολοκληρώνει τις κλινικές μας παρεμβάσεις για καλύτερη ποιότητα ζωής.

Σε ό,τι αφορά ερευνητικές δραστηριότητες στο Νευρολογικό Ινστιτούτο Αθηνών, επιδιώκουμε συνεχώς μελέτες που εξετάζουν πώς μπορούμε να βελτιώσουμε την έγκαιρη διάγνωση και αντιμετώπιση ασθενών με νοητικές διαταραχές. Ήδη ηγούμαστε μεγάλων πολυκεντρικών μελετών για την έγκαιρη διάγνωση ασθενών με σύνθετες νευρολογικές διαταραχές, όπως η νόσος Alzheimer, χρησιμοποιώντας διεπιστημονικά πρωτόκολλα και τεχνητή νοημοσύνη, και επιδιώκουμε και θεραπευτικά πρωτόκολλα που βελτιώνουν τον ύπνο και πιθανόν τη νόηση σε ασθενείς με νοητικές διαταραχές. Είναι μέρος της φιλοσοφίας μας να είμαστε δραστήριοι στην εφαρμογή νέων θεραπειών που λαμβάνουν έγκριση ή πιθανόν να ωφελούν μέσα από ερευνητικές μελέτες ακολουθώντας κανόνες ηθικής και δεοντολογίας, και για τις οποίες ενημερώνουμε τους ασθενείς μας.

Για περισσότερες πληροφορίες πάνω στις δράσεις μας μπορείτε να απευθυνθείτε στο info@nioa.gr ή να επισκεφτείτε την ιστοσελίδα μας στο www.nioa.gr.

Ελισσαίος Καραγεωργίου, MD PhD

Διευθύνων, Κέντρο Ύπνου & Μνήμης, και Επιστημονικός Διευθυντής,

Νευρολογικό Ινστιτούτο Αθηνών